B. Kumor, Szkolnictwo w Sądecczyźnie w okresie przedrozbiorowym, „Rocznik Sądecki”, T. 8: 1967, J. Krukowski, Szkolnictwo w kluczu muszyńskim w okresie przedrozbiorowym, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP”, z. 109, Prace Historyczne XII, Kraków 1987. М. Kрыницкiй, Историческое состоянiєНамъстничества Мушынского въ взглядђ фiзично-политичнôмъ, моральнôмъ, и религiйнôмъ ôтъ основанiя 54 хъ тутъ существуючихъ чисто-рускихъ сђлъ и двохъ городкôвъ: Мушина и Тыличь, списанноєМихаиломъ Крыницкимъ лриходникомъ рускимъ въ Тыличи, въ окрузђ Сандецкôмъ 1852 года, „Отечествественный Сборникъ повђстокъ, сказокъ, историческихъ воспоминанiй, господарскихъ и инныхъ общеполезныхъ вђстей и пр. и пр.”, Вђдень 1853, nr 5–20, tu: nr 19. Воспоминанiяизъминувшости. Къ столђтной годовщинђ рожденiя пок. владыки I. Снђгурского. Собралъ русскiйQuidam, „Новый Проломъ”, R: 1884, nr 157–159, 164–166, tu: nr 157. M. Adamczyk, Unici w kolegium i gimnazjum podolinieckim 1643–1849, „Rozprawy z... Мой бл. п. дьякъ. Характеристика вымершого поколђнья. Написанная „Мною Самымъ”, “Бесђда”, R: 1887, nr 6–8. .Podaję za: F. Rzemieniuk, Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i Galicji 1772–1914, Lublin 1991.
F. Rzemieniuk, op. cit., s. 134. Na podstawie: Z. Dulczewski, Walka o szkołę na wsi galicyjskiej w świetle stenogramów Sejmu Krajowego 1861–1914, Warszawa 1953. M. J. Adamczyk, Szkolnictwo ludowe..., s. 146 (na podstawie danych szematyzmu szkół sporządzonego przez greckokatolicki Konsystorz przemyski z 1867 r.). F. Rzemieniuk, op. cit., s. 167. Na podstawie WAPP. GKBP sygn. 8700 k. 4–5, sygn. 8705, k. 1–4. F. Rzemieniuk, op. cit., s. 174, na podstawie: Sprawozdanie C. K. Rady Szkolnej Krajowej o stanie wychowania publicznego w roku szkolnym 1883/84. Szkoły ludowe i seminaria nauczycielskie, Lwów 1885. W 1617 r. jezuici uruchamiają w Przemyślu szkołę, którą wkrótce zamykają wskutek sprzeciwu kapituły. Ponowne otwarcie następuje w 1654 r. Kolegium Jezuitów obejmowało szkołę średnią i niższą. Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. rząd austriacki utworzył pięcioklasowe rządowe gimnazjum, jedno z sześciu w Galicji. W 1819 r. staje się ono sześcioklasowym. W 1849 r. połączono sześcioklasowe gimnazjum z dwuletnim liceum filozoficznym (istniejącym tu od 1818 r.), tworząc pełne gimnazjum wyższe. W 1850 r. uczyło się tu 216 Polaków i 270 Rusinów, w 1865 r., 233 Polaków i 199 Rusinów (S. Goliński, Historia gimnazjum przemyskiego, Sprawozdanie dyrekcji c. k. gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1894, Przemyśl 1894. W 1658 r. w Rzeszowie założono kolegium pijarskie, które w roku 1786 zostało przekształcone na cesarsko-królewskie wyższe gimnazjum, początkowo sześcioklasowe, po roku 1858, ośmioklasowe. W roku 1860 kształciło się tu 390 uczniów, w tym 353 Polaków, 12 Niemców, 14 Żydów, 11 Rusinów. W roku 1865 było 557 uczniów: 503 Polaków, 9 Niemców, 24 Żydów, 19 Rusinów. W roku 1880 było 582 uczniów: 514 Polaków, 2 Niemców, 53 Żydów, 13 Rusinów. (J. Świeboda, Dzieje I Gimnazjum w Rzeszowie w latach 1786–1918, Rzeszów). W Nowym Sączu istniała od dawnych czasów szkoła Akademii Krakowskiej, tzw. kolonia, została ona zlikwidowana pod koniec XVIII w. 4 listopada 1818 r. otwarto sześcioklasowe gimnazjum, które w roku 1838 na 10 lat zostało przekazane jezuitom. W roku 1848 szkoła przeszła pod zarząd świecki, aż do roku 1866 pozostając sześcioklasową. W 1866 r. wprowadzono klasę VII, a w następnym roku, klasę VIII. W 1870 r. liczba uczniów doszła do 500. W 1908 r. było 909 uczniów, co spowodowało wyodrębnienie filii. Statystyki wykazują, iż w roku 1879 na ogólną liczbę 370 uczniów było tu 342 Polaków, 23 Rusinów i 5 Niemców. W roku 1899 było 368 Polaków, 19 Rusinów, 3 Czechów, 7 Niemców (T. Słowikowski, op. cit.). W 1868 r. powstaje w Jaśle gimnazjum niższe utrzymywane na koszt miasta. W roku 1872 otwarta zostaje klasa V, która początkuje powstanie gimnazjum wyższego. W 1875 r. staje się ono zakładem państwowym, a koszty jego utrzymania przejmuje rząd. Na przełomie wieków liczba uczniów w jasielskim gimnazjum przekraczała 700. W 1904 r. utworzono filię szkoły. Ze wspomnień ks. Mychaiła Werbyckiego, który był w jasielskim gimnazjum katechetą religii grekokatolickiej w latach 1900–1911, dowiadujemy się, że uczęszczało doń dużo Rusinów-Łemków. Liczba ich wynosiła 40–50 osób (Księga pamiątkowa. 70-lecie Państwowego Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle, Jasło 1938).
W 1880 r. otwarto w Sanoku I klasę gimnazjalną, będącą na utrzymaniu gminy miejskiej. Na początek zapisało się do Gimnazjum 63 uczniów. Podczas pierwszej matury (w 1888 r.) było już w szkole 10 oddziałów z 295 uczniami, z których 192 było Polakami, 82 Rusinami, 20 Żydami i 1 Niemcem. W 1906 r. Gimnazjum liczyło już 820 uczniów (w 18 oddziałach), z których 580 było Polakami, 170 Rusinami, a 70 Żydami (J. Stachowicz, Gimnazjum męskie w Sanoku 1880–1958, [w:] Księga Pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku, Kraków 1958). Starania o przeistoczenie istniejącej w Jarosławiu od 1868 r. szkoły realnej na ośmioklasowe gimnazjum zostały uwieńczone sukcesem w 1884 r., kiedy to otwarto I klasę gimnazjalną. Po pierwszej maturze w roku 1892 szkoła uzyskała status pełnego gimnazjum wyższego. W księdze jubileuszowej nie są podane statystyki narodowościowe uczniów gimnazjalnych. Wiadomo, że od roku 1903 istniała tu Bursa im św. Onufrego, utrzymująca 17 uczniów narodowości ruskiej. Przeciętna liczba uczniów przed I wojną światową wahała się od 500 do 700. (Księga pamiątkowa jubileuszu 100-lecia I Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Jarosławiu 1884–1984, Jarosław 1897.) W 1900 r. postanowieniem cesarskim powołano w Krośnie Wyższą Szkołę Realną. Do I klasy przyjęto wówczas 36 uczniów. Na bazie tej szkoły w roku 1921 powstaje Państwowe Gimnazjum im. M. Kopernika w Krośnie. (Księga pamiątkowa b. szkoły Realnej i b. Gimnazjum, obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie, Krosno 1967). Powołane w 1906 r. gimnazjum gorlickie szybko się rozrastało. Pełne już ośmioklasowe gimnazjum w 1913/1914 r. szkolnym liczyło 466 uczniów (zapisanych we wrześniu). Polaków było 365, Rusinów 56 (dane z zestawień na końcu roku szk.). (Księga pamiątkowa. 90 lat... w Gorlicach...,) Gimnazjum to wzięło swój początek z filii I Gimnazjum. Od 1 września 1908 r. szkoła ta otrzymała nazwę C.K. II Gimnazjum. W roku szk. 1808/9 było tu 399 uczniów; w roku 1909/10 – 410 uczniów; w roku 1912/13 – 471 uczniów. W układzie narodowym uczniów szkoły 97% stanowili Polacy, ok. 1% do 1,5 % Niemcy i 1% Rusini – choć procent ten był zmienny (R. Gessing, Zarys dziejów II Gimnazjum w Nowym Sączu w okresie galicyjskim [1908–1919], „Rocznik Sądecki”, T. 12: 1971, s. 127–164, tu: s. 151, na podst. Sprawozdania Dyrekcji C. K. II Gimnazjum za lata 1908–1918). Wystarczy tu powołać się na znany cykl wspomnień z życia studenckiego Wasyla Czerneckiego oraz wspomnienia Władymira Chylaka, patrz: H. Duć-Fajfer, Literatura łemkowska w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU”, T. VII, Kraków 2001, rozdz. Literatura wspomnieniowo-pamiętnikarska.
M. Adamczyk, Unici w Kolegium i Gimnazjum Podolinieckim.... W latach 1643–1848 kształciło się w podolinieckim kolegium i gimnazjum 335 grekokatolików z Polski (Galicji); z Sądecczyzny i Jasielszczyzny rekrutowało się 93,4% tej ogólnej liczby uczniów. Згадки зъ студентского житя въ Пряшовђ на Уграхъ, „Дђло” R: 1886, nr 102, s. 1–2; nr 103, s. 1–2; nr 107, s. 1–2; nr 108, s. 1–2; nr 109, s. 1–2, tu: nr 192. С. Шах, Між Сяном і Дунайцем, cz. I, Мюнхен 1960, s. 267.
Cz. Majorek, System kształcenia nauczycieli szkół ludowych w Galicji doby autonomicznej 1871–1914,Wrocław 1971. Pod tym względem nie było jakichś istotnych różnic pomiędzy młodzieżą ruską i polską. Wystarczy tu powołać się na fragment wspomnień Stanisława Pigonia dotyczący okresu gimnazjalnego w Jaśle (S. Pigoń, Z Komborni w świat, Kraków 1947, s. 127). Pierwszą ruską bursę założył w latach 60-tych w Kołomyi dyrektor tamtejszego gimnazjum – Teodor Biłous. O łemkowskich bursach patrz: Наши бурсы, „Календар «Лемка»“ R: 1936. J. Miąso, Z dziejów szkolnictwa ukraińskiego w Galicji, „Rozprawy z dziejów oświaty”, T. XXXIV: 1991. Z. Fras,Sawczak Damian „Polski Słownik Biograficzny”, T. XXXV, s. 284–285. T. Estreicher, Czyrniański Emilian, „Polski Słownik Biograficzny”, T. IV.
Zięba, Profesor Emilian Czyrniański, [w:] Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce. „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU”, T. V, Kraków 1997. M. Skulimowski, Jaworski Walery, „Polski Słownik Biograficzny”, T. XI: 1964–1965. H. Kramarz, Kształcenie nauczycieli gimnazjalnych w Galicji autonomicznej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, z. 109, Prace Historyczne, T. XII: 1987.
H. Kopia, Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazjum w Cieszynie na podstawie nadesłanych tabel konskrypcyjnych, Lwów 1909. Zobacz też: H. Kramarz, Nauczyciele gimnazjalni Galicji 1867–1914. Studium historyczno-socjologiczne, „Prace Monograficzne WSP w Krakowie”, T. 80, Kraków 1987. T. Śliwa, Polański Tomasz (1822–1886), „Polski Słownik Biograficzny”, T. XXVII, 1983. P. Wroński, Szkolnictwo na Łemkowszczyźnie 1866–1947, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, T. 33: 1990. J. Stepek,„Akcja polska” na Łemkowszczyźnie „Libertas”, R: 1986, s. 33–47; J. Moklak, Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczpospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997. Wskazać możemy tu szkoły z językiem białoruskim, niemieckim, żydowskim. Patrz: K. Wasiak, Szkolnictwo i kultura grup narodowościowych w Polsce Ludowej, „Przegląd Zachodniopomorski”, R: 1972, T. XVI, z. 4. Powszechnie znane dwie akcje wysiedleńcze, które usunęły Łemków z ich ojczystego terytorium, to: 1. oficjalnie dobrowolne przesiedlenie na podstawie umowy pomiędzy PKWN a rządami przygranicznych republik ZSRR o wymianie ludności przygranicznej z dnia 9.09.1944 r., w ramach którego wyjechało na Ukrainę Radziecką w latach 1945–1946 ok. 65 % ludności łemkowskiej. 2. Całkowicie przymusowa wojskowa akcja wysiedleńcza znana pod kryptonimem „Wisła”, w ramach której w roku 1947 wysiedlono z Łemkowszczyzny pozostałe tu ok. 35% ludności autochtonicznej. Precyzja językowa każe zwrócić uwagę na fakt, że po roku 1947 nie mówimy już o szkolnictwie na Łemkowszczyźnie rozumianej w sensie terytorialno-etnicznym, lecz o szkolnictwie w obrębie rozproszonej wspólnoty etnicznej. Formułowane stwierdzenia dotyczą Łemków pozostałych po roku 1946 w granicach Polski. Do organizowania szkolnictwa ukraińskiego przystąpiono w związku z uchwałą Biura Politycznego KC PZPR z 1952 r. w sprawie ludności ukraińskiej (K. Wasiak, op. cit.
Поділіться цією новиною у Фейсбуці або роздрукуйте:
Переглянули твір - 79 чол.
у Вас # закладок
Автору за твір:
Автор чекає на Вашу оцінку та коментар
Всього коментарів: 0
Додати коментар:
Для незареєстрованих користувачів є можливість додавати коментарі до основних, що є на сайті. Для активації форми увійдіть, натиснувши на позначку відповідної соцмережі
ОСТАННІ 5 КОМЕНТАРІВ до
ПОЕЗІЇ та ПРОЗИ і до новин
(50 коментарів Ви можете переглянути на
сторінці
"НАШ
ТОП ++")
у Вас 
